Munstur & Menning

Eftir Matthildi Halldórsdóttur. (1944)

Aðfararorð

Jurtalitun á sér langa sögu og hefur verið stunduð hér allt frá landnámi. Hún var þáttur í verkhefð okkar öldum saman. Nægir í því sambandi að nefna lýsingar á litklæðum fornkappa. Það töldust hlunnindi að eiga litunargrös í landareign sinni. Í Svarfdælasögu sem gerist á 10. öld segir svo: “Á þessu sama hausti sóttu þeir litgrös, bræður frá Brekku upp í Klaufahlíð, er móðir þeirra sendi þá eftir.”

Hér á landi hafa margar jurtalitunaraðferðir forfeðra okkar varðveist fram á okkar daga. Ástæður þess að ég ræðst í endurútgáfu þessarar litunarbókar eru einkum þær að ég vil kynna þessa fornu verkhefð fyrir nútímafólki.

Matthildur Halldórsdóttir

Matthildur Halldórsdóttir fæddist á Kálfaströnd í Mývatnssveit 23.desember 1886 (d. 11. febrúar 1974) dóttir Halldórs Sigurðssonar bónda og konu hans Hólmfríðar Þorsteinsdóttur.

Matthildur ólst upp á Kálfaströnd ásamt systkinum sínum sem upp komust, Halldóru, Elínu og Valdimar. Einn vetur var hún við nám í Kvennaskólanum í Reykjavík. Hún giftist 1913 Benedikt Baldvinssyni bónda í Garði í Aðaldal og við þann bæ var Matthildur jafnan kennd síðan.

Matthildur fékk snemma áhuga á jurtalitun. Hún lærði af móður sinni að lita úr birkiberki, mosa og sortulyngi, en alla ævi vann hún að tilraunum og þróun á jurtalitun. Eins og hún segir sjálf frá þráði hún að flytja litadýrð íslenskrar náttúru inn í litsnauða tilveru hversdagsleikans.

Um margra ára skeið sá Matthildur hússtjórnarskólum landsins og mörgum hannyrðaverslunum fyrir jurtalituðu bandi. Í fyrstu var einungis um heimaunnið band að ræða en eftir að var farið að framleiða band hjá ullarverksmiðju Gefjunar á Akureyri lét hún vinna þar band að sinni fyrirsögn. Reyndust þeir Gefjunarmenn henni einstaklega vel. Umsvifin jukust og sum árin keypti hún og litaði um 200 kg af bandi. Hiklaust má telja Matthildi í Garði meðal merkustu brautryðjenda í jurtalitun hér á landi.

Árið 1944 gaf hún út leiðbeiningakver um jurtalitun. Þessi bók hefur verið ófáanleg um áratugaskeið.

Í þeirri von að bók þessi nýtist þeim sem áhuga hafa á jurtalitun óska ég notendum gleði og góðs gengis.

Eftir Þórdísi Stefánsdóttur. (1919)

Þórdís Stefánsdóttir fæddist á Valþjófsstað í Fljótsdal 27. október 1869 dóttir Stefáns Péturssonar prests þar og konu hans Ragnhildar Metúsalemsdóttur.

Hún stundaði nám við Kvennaskólann að Ytri-Ey í Húnavatnssýslu árin 1889-1891. Var við hannyrða og tungumálanám í Reykjavík 1895-1896. Stundaði hússtjórnar og enskunám í Bretlandi 1898-1899. Hússtjórnarkennslunám í Bergen 1899-1900. Kennari við Kvennaskólann á Akureyri 1896-1898 og settur skólastjóri annað árið. Hússtjórnarskóla Reykjavíkur 1900-1901. Kvennaskólanum á Akureyri 1901-1902. Handavinnukennari við Barnaskóla Akureyrar 1920-1935.

Hún giftist árið 1901 Davíð Sigurðssyni trésmíðameistara á Akureyri og stundaði húsfreyju og kennslustörf á Akureyri um áratugaskeið. Þórdís var alla ævi mikil hannyrðakona. Hún var sérlega vel menntuð og hafði numið við virta skóla erlendis. Þórdís hafði einlægan áhuga á því að vekja konur til skilnings á notagildi íslenskra jurta til litunar og því réðst hún í það fyrir tilmæli Heimilisiðnaðarfélags Íslands að semja leiðarvísi þennan. Ritið kom út sem fylgirit annars árgangs 19. JÚNÍ árið 1919 þá fyrir tilstuðlan Ingu L. Lárusdóttur.

Eftir Kristínu Þorsteinsdóttur. (1942)

Kristín fæddist í Hólakoti í Ólafsfirði 14. okt.1892 dóttir hjónanna Þorsteins Jónssonar og Sigurbjargar Jóhannesdóttur. Hún andaðist í Kaupmannahöfn 21. ág. 1962.

Snemma komu listrænir hæfileikar Kristínar í ljós. Hún var fróðleiksfús og þráði menntun. Fór hún til Danmerkur og Noregs og lagði þar stund á fjölbreyttar handmenntir þ.á.m. vefnað, jurtalitun, balderingu og útskurð.

Eftir heimkomuna giftist hún Þorvaldi Sigurðssyni útgerðarmanni og sparisjóðsstjóra í Ólafsfirði. Eignuðust þau eina dóttur, Sigurbjörgu og tóku í fóstur Jakobínu Jónsdóttur Heimili þeirra var þekkt fyrir gestrisni og höfðingsbrag. Það má leiða að því getum að húsfreyju á svo umsvifamiklu heimili hafi ekki alltaf gefist mikið tóm til að sinna áhugamálum sínum við hannyrðir og jurtalitun.

Á stóru Heimilisiðnaðarsýningunni 1930 þar sem sýnt var úrval handmennta af öllu landinu vakti sálmabók sem Kristín hafði balderað utanum mikla athygli. Bók þessi þótti svo mikil gersemi að í framhaldi af því, var hún send á heimssýninguna í New York.

Kristín jurtalitaði band um árabil fyrir skrifstofuna "Íslensk Ull" sem var umboðsaðili fyrir sölu á íslensku bandi og ullarvörum. Laufey Vilhjálmsdóttir veitti skrifstofunni forstöðu.

Fyrir áeggjan Laufeyjar samdi Kristín bókarkver þetta með leiðbeiningum um jurtalitun. Skrifstofan "Íslensk Ull" gaf kverið út 1942.

Þýdd af S.M. (Akureyri 1887)